लोप सन्धि – Lop Sandhi Sanskrit
Lop Sandhi Sanskrit: विसर्ग का लोप (लोप – सन्धि)
‘आतोऽशि विसर्गस्य लोपः’ अर्थात् आकार से परे विसर्ग का अश (स्वर या व्यंजन) परे होने पर लोप होता है। यथा –
लोप संधि के उदाहरण – (Lop Sandhi Sanskrit Examples)
- (: = लोपः) बालाः + अत्र = बाला + अत्र = बाला अत्र
- (: = लोपः) लताः + एधन्ते = लता + एधन्ते = लता एधन्ते
- (: = लोपः) ताः + गच्छन्ति = ता + गच्छन्ति = ता गच्छन्ति
- (: = लोपः) वृद्धाः + यान्ति = वृद्धा + यान्ति = वृद्धा यान्ति
- (: = लोपः) बालाः + हसन्ति = बाला + हसन्ति = बाला हसन्ति
‘अतोऽनत्यचि विसर्गलोप:’ – अकार से परे विसर्ग का अकार को छोड़कर स्वर परे होने पर लोप होता है। यथा –
- (: = लोपः) रामः + आगच्छति = राम + आगच्छति = राम आगच्छति।
- कृष्णः + एति = कृष्ण + एति = कृष्ण एति।
- बालः + इच्छति = बाल + इच्छति = बाल इच्छति।
एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनसमासे हलि’ अर्थात् नसमास को छोड़कर ‘एषः ‘सः’ इन दोनों पदों के विसर्ग के सामने अकार के अतिरिक्त अन्य वर्ण होने पर लोप होता है।
- एषः + इच्छति = एष + इच्छति = एष इच्छति
- एषः + गच्छति = एष + गच्छति = एष गच्छति
- सः + आगच्छति = स + आगच्छति = स आगच्छति
- सः + तत्र = स + तत्र स तत्र
- एषः + विष्णुः = एष +विष्णुः = एष विष्णुः
- सः + शम्भुः = स + शम्भुः = स शम्भुः
‘रो रि’ रेफ परे होने पर स्वर से आगे के विसर्ग का लोप होता है, तथा लोप करने पर पूर्व स्वर का दीर्घ हो जाता है। यथा –
- कविः + रचयति = कवि + रचयति = कवी रचयति
- भानुः + राजते = भानु + राजते = भानु राजते
- पुनः + रमते = पुन + रमते पुना रमते
- हरिः + रम्यः = हरि + रम्यः = हरी रम्यः
- शम्भुः + राजते = शम्भु + राजते = शम्भू राजते.
सम्बंधित संधि:
- सत्व सन्धि – Satv Sandhi in Sanskrit
- उत्व सन्धि – Utv Sandhi in Sanskrit
- रुत्व सन्धि – Rutv Sandhi in Sanskrit