गुण संधि – Gun Sandhi Sanskrit
Gun Sandhi Sanskrit: ‘आद्गुणः’ सूत्र द्वारा (स्वर) संहिता के विषय में अ/आ वर्ण से परे इ/ई, उ/ऊ, ऋ/ऋ, लु वर्गों में से कोई वर्ण होने पर पूर्व – पर वर्गों के स्थान पर गुण संधि एकादेश (अ, ए, ओ) होता है। इनके क्रमशः
गुण संधि के 11 नियम होते हैं!
गुण संधि के उदाहरण – (Gun Sandhi Sanskrit Examples)
(अ) अ+इ – ए
उप + इन्द्रः = उपेन्द्रः
गज + इन्द्रः = गजेन्द्रः
न + इति = नेति
देव + इन्द्रः = देवेन्द्रः
विकल:+ इन्द्रियः = विकलेन्द्रियः
राम + इतिहासः = रामेतिहास:
(आ) आ + इ = ए
महा + इन्द्रः = महेन्द्रः
तथा + इति = तथेति
यथा + इच्छम् = यथेच्छम्
यथा + इष्ट = यथेष्ट
(इ) अ+ई = ए
गण + ईशः = गणेशः
सर्व + ईशः = सर्वेशः
सुर + ईशः = सुरेशः
दिन + ईशः = दिनेशः
(ई) आ + ई = ए
रमा + ईशः = रमेशः
गङ्गा + ईश्वरः = गङ्गेश्वरः
उमा + ईशः = उमेशः
महा + ईशः = महेशः
(उ) अ+उ = ओ
सूर्य + उदयः = सूर्योदयः
पर + उपकार:= परोपकारः
वृक्ष + उपरि = वृक्षोपरि
हित + उपदेशः= हितोपदेशः
पुरुष + उत्तमः = पुरुषोत्तमः
(ऊ) आ + उ = ओ
परीक्षा + उत्सवः = परीक्षोत्सवः
महा + उदयः = महोदयः
आ + उदकान्तम् = ओदकान्तम्
गङ्गा + उदकम् = गङ्गोदकम्
(ऋ) अ+ऊ = ओ
अत्यन्त + ऊर्ध्वम् = अत्यन्तोर्ध्वम्
एक + ऊन = एकोनः
गगन + ऊर्ध्वम् = गगनोर्ध्वम्
(ऋ) आ + ऊ = ओ
मायया + ऊर्जस्वि = माययोर्जस्वि
महा + ऊर्णम् = महोर्णम्
(ल) अ ऋ = अर्
कृष्ण + ऋद्धिः = कृष्णर्द्धिः
ग्रीष्म. + ऋतुः = ग्रीष्मतः
वसन्त + ऋतुः = वसन्ततः
राज + ऋषिः = राजर्षिः
(ए) आ+ऋ =अर्
महा + ऋषिः = महर्षिः
ब्रह्मा + ऋषिः = ब्रह्मर्षिः
महा + ऋद्धिः = महर्द्धिः
(ऐ) अ/आ ल = अल्
तव + लृकारः = तवल्कारः
मम + लृकारः = ममल्कारः
तव + लृदन्तः = तवल्दन्तः
सम्बंधित संधि:
- यण सन्धि – Yan Sandhi in Sanskrit
- अयादि सन्धि – Ayadi Sandhi in Sanskrit
- वृद्धि सन्धि – Vriddhi Sandhi in Sanskrit
- सवर्णदीर्घ सन्धि – Savarnadergh Sandhi in Sanskrit
- पूर्वरूप सन्धि – poorva Roop Sandhi in Sanskrit
- पररूप सन्धि – Pararoop Sandhi in Sanskrit